Koştu
Doğa, aşk, ölüm, ayrılık, cesaret ve sosyal olaylar gibi konuları işleyen popüler edebiyatta en çok kullanılan şiir türüdür. Dört tendon kıvrımından oluşur. Büküm sayısı genellikle 3,5 ile 5 arasındadır. 11 inçlik bir hat düzeninde 6+5 veya 4+4+3 stoplarla yazılır. Şair, yarışın son paragrafında adını veya mahlasını söyler. Koşmak, ifade edilen ve seslendirilen duygulara göre antrenman, tımar, öğütme, ağıt yakma gibi isimler alır. Sohbet biçiminde de söylenebilir, yani “dedim” “dedi” ile başlayan mısralarla. Bu tür koşuya “Muracaa” denir. Tamamen kelime oyunu olan şarkılara “tecnis” denir.
Koşu örneği:
Cesur bir adamın ne olduğunu nasıl bilebilirim?
Yüzü gülüyor, bu senin avantajın olmalı.
Karanlık soğuduğunda
Kalbinin ölçüsünü alan o olmalı
Sözüm yiğit, yiğit
Al-Shuja’ tavsiyede düzenlidir
Cesur bir dağ tarikatı istiyorum
Cesurun kafasından duman çıkacak
Cesur, cesur bir kurt gibidir
Düşmanı görünce ayağa kalkar.
Mızrağını aldı ve serbest bıraktı
Cesurun arkasında durmalı
Güzel saf olan, biraz kötü olsun
cesur olamazsın
Hala silahı atmak istiyor
Yiğit elini çekip saçmalamamalı.
Karak oğlan “acı yok” diyor
Hozan tarlalarında zambak yetişmez.
Gizli bir yabancıyla başa çıkamam
İçinde dürüstlükle yanmalısın
tecnis çalıştırma örneği:
Sorunlarım arttı, kalp sorunum
Yüzde seksen ila doksan izleyin
Yarım gül derdim
Boyun ve dudaklardaki yüze dikkat edin
Tufan gelince yıkılacak dedin.
Hançeri al sana iyiyim dedim
Yeter acı çekme dedim aşkım
Vücudumu yüzde yüz gözlemle
Diwan Sheshemiya bin Ghazal yazdı
Elimi yaraya bağladım ve ofiste durdum
Aşağı gel dedi, güle güle şeytan
aşk denizinde yüz izle
Halk şarkısı
Halk edebiyatının en eski türlerinden biridir. Sözlü gelenek içinde yaşayan, işitsel yani kulak yoluyla öğrenilen, ali ile sınırlı toplumsal gruplar içinde yayılan türkülerdir. En karakteristik özelliği günlük yaşamdaki aktivitelerle yakından ilgili olmasıdır. Köylerde bu faaliyetler ekin yetiştirme, hasat, harman, eğirme ve dokuma, çocukların uyuması, içki içmesi ve oyunlar oynamasıdır. Türkülerin haber ve dedikoduları aktarma, yerel tarihi ve aile kayıtlarını belgeleme, toplumun bilgi ve edebiyatını koruma gibi işlevleri de vardır.
Çeşme
Parçalar melodilerine ve kompozisyonlarına göre ikiye ayrılır.
Ezgilerine göre çalınır: Özel zegi ile okunur ve hece sayısı dikkate alınmaz. Ankara parkuru, Fars koşusu, Kerem, Kerem kesim, Gevherî, Sümmani parkuru gibi.
Yapılarına göre çalınırlar: Parçalar yapılarına göre 7’ye ayrılır.
Düz koşu: Âşık edebiyatında en çok kullanılan tür. Buna normal çalışma da denir.
Overdrive: İki formu vardır. Birincisi koşma manisidir. Aynı kafiyede, dönen yayların arasına bir batik yay veya 7 hece sokulur. İkincisi, 5 yedekli çalıştırma olarak adlandırılır. 8 kıta halinde yazılmıştır. İlk viraj 5, ikinci ve ikinci 4 zincirdir.
Zülâli
Koşmanın özellikleri: Divan edebiyatında duyulan ceylana benzer. İç tekerlemelerle oynanır. Her dizenin birinci ve ikinci bölümleri kafiyelidir. 6+5 stop düzeninde yazılır.
Misal:
Ah benim parlak güzelim, gevşek bir yargıç
Lebleri Bal Kaymak Şekerci Misiniz?
Boynuma bir lavanta koy ve bir yol bul
Bu kadar çok mu yalvarmak istiyorsun?
Hilal kaş ruj
Gözler ah, emsali yok
Bunun ne olduğunu bilmiyorum, rüyanın ne olduğunu bilmiyorum
Ne parlak bir güzelliğe sahip bir ülkesiniz, değil mi?
Marat Hemfar yanan yaralarla yaralandı
Bir yaraydı yüreğimde bin tatlı
Gönül başka yerde değil ne güzel
Başka bir Nijeryalı gibi misin?
Mir
Ayak Koşusu: Diğer barajların sadece son dizelerinin değil, ilk barajın dizelerinin sonuna eklenmesiyle oluşturulur. Ziades 5 hecelidir. Genellikle koşu parkuru şeklinde yazıldığı için koşu parkuru olarak da adlandırılır.
Misal:
Ey nefsim, canımı iç canım
Şuh nev-civân, ikiyüzlü olma
bana merhamet et
Ben senin kurbanınım, gel ve boğazını kes
Kanım yere döküldü, yalnız kal, tanıdık olma, iki vefalı
Bir konuda nara aşık oldum
Periler kişiverde senin formun yok
Ellerin hançerde, kemerde
Nerde görsen gel bakma canım sana feda
Hublar sunucusundan beri seni seviyorum
Nasıl batıl inançlı bir müşteri olduğunu gördüm.
İster hançer çiziyor, ister kesiyor olun, bu seri
Sen kralsın ben Kule Dede sana dön
jedavi
kahramanca şiirler
Soylu savaşçıların ve hükümdarların kahramanlıklarını dramatik, ağırbaşlı ve yüce bir üslupla, belli biçim kurallarına bağlı kalarak anlatan şiirlerdir. Genellikle tek sazla söylenir veya türkü olarak söylenir. Halk ozanlarının eserleriyle nesilden nesile aktarılır. Popüler edebiyatta yiğitlik, vatanseverlik ya da tarihi olaylar gibi konuları coşkulu anlatımla işleyen kahramanlık şiirleri vardır. Destansı ve öğretici şiir türünde yazdılar.
«Konuşma Bozukluğu / 2 Edebî Konunun Anlatımı»